به‌پیتى خاک
خاسیه‌تێکى خاکه بۆ دابینکردنى هه‌موو مه‌رجه پێویستیه‌کان بۆ گه‌شه و پێگه‌یشتنى رووه‌ک که ئه‌مه‌ش ده‌گۆرێت به‌هۆى کاریگه‌ریه سروشتى و مرۆییه‌کان.
به‌پیتى خاک مه‌رج نیه ڕێژه‌یه‌کى زۆر له یه‌ک توخمى تێدابێت به‌لکو پێویسته ژماره‌یه‌کى زۆر له توخمه‌کان به تێکه‌لاوى هه‌بن له خاکدا .
ده‌توانین هه‌ر خاکێک بگۆرین بۆ خاکێکى به پیت ئه‌ویش به زیادکردنى توخمه که‌مه‌کان یان رزگار بوون له توخمه زۆره زه‌ره‌رمه‌نده‌کان .
بۆ نموونه ده‌توانین زه‌وییه وشکه‌کان و بیابانیه‌کان به‌کاربهێنین بۆ کشتوکاڵ کردن ئه‌ویش به دابینکردنى برێکى گونجاو له ئاو بۆ خاکه‌که .
توخمه پێویستیه‌کان بۆ گه‌شه‌ى ڕووه‌ک که پێویسته له خاکدا هه‌بن
ڕووه‌ک گه‌لێ توخمى پێویسته بۆ گه‌شه‌کردن و مانه‌وه‌یان له‌وانه :
١. توخمه سه‌ره‌کیه‌کان وه‌ک هایدرۆجین و کاربۆن و ئۆکسجین .
٢. توخمه گه‌وره‌کان وه‌کو نایترۆجین و فسفۆر و پۆتاسیۆم .
٣. توخمه لاوه‌کیه‌کان وه‌کو کالسیۆم و مه‌گنسیۆم و گۆگرد و سۆدیۆم .
٤. توخمه ده‌گمه‌نه‌کان وه‌کو ئاسن و مه‌نگه‌نێز و بۆرۆن و تۆتیا و مس و مۆلبدنیۆم و کۆبالت و کلۆر .
٥. توخمى تریش وه‌کو سلیکۆن و فافۆن (ئه‌له‌منیۆم) و یۆد و سیلینیۆم و فنادیۆم و فلۆر .
به‌هۆى بوونى گرینگیه‌کى زۆر ته‌نها باسى سێ توخمه سه‌ره‌کیه‌که ده‌که‌ین به کورتى :
١. نایترۆجین (N)
هێما کیمیاییه‌که‌ى (N) ه ، به‌رپرسى سه‌وزه گه‌شه‌کردنى ڕووه‌که نایترۆجین به گشتى له خاکدا که‌مه به‌لام ڕووه‌ک بڕێکى زۆرى پێویسته ، نایترۆجین هانى ڕه‌گ ده‌دات که زیاتر فسفۆر بمژێت و ڕووه‌ک ناسک و شل و ڕه‌نگ تاریکتر ده‌کات وه ڕووه‌ک به‌شێوه‌ى ئاوێته‌ى (ئامۆنیۆم و نیترات) سوود له نایترۆجین ده‌بینێت .
په‌ینى ئاژه‌ڵى ٠،٥% نایترۆجینى تێدایه واتا ئه‌گه‌ر (٥)تۆن په‌ینى ئاژه‌لى بدرێت به خاک واتا (٢٥)کگم نایترۆجینى دراوه‌تێ .
له ئه‌نجامى په‌ره‌سه‌ندنى که‌رتى پیشه‌سازى ئێستا په‌ینى نایترۆجینى کانزایى هه‌یه وه‌کو نه‌تراتى ئه‌مۆنیۆم و گۆگردى ئه‌مۆنیۆم و یۆریا و ئه‌مۆنیاى شل که زۆر به‌کاردێت .
نیشانه‌کانى که‌مى توخمى نایترۆجین له ڕووه‌کدا :
١. که‌مى گه‌شه‌کردن
٢. زه‌ردبوونى گه‌لاکان و هه‌لکروزانى لێوارى گه‌لاکان
٣. گه‌لا پیره‌کان زه‌رد هه‌لده‌گه‌رێن
٤. بچووک بوونى گه‌لاکان
٥. گه‌لا کۆنه‌کان که‌متر نیشانه‌کانیان به‌ده‌رده‌که‌وێت و ڕه‌نگیان سه‌وزێکى کاڵ ده‌بێت.
نیشانه‌کانى زۆرى بڕى توخمى نایترۆجین :
١. تاریک بوونى ڕه‌نگى گه‌لاکان
٢. خێرا گه‌شه‌کردنى به‌شه سه‌وزه‌کان که ئه‌مه‌ش گاریگه‌رى خراپى ده‌بێت له‌سه‌ر به‌رهه‌مه‌که‌ى
٣. ناسک و شلتربوونى رووه‌ک چونکه دیوار و په‌رده‌ى خانه‌کان ته‌نک ده‌بێت
٤. ڕێژه‌ى ئاو و شله‌مه‌نى زۆر ده‌بێت
٢. فسفۆر (P)
هێما کیمیاییه‌که‌ى (P) یه ، به توخمى زۆربوونى ڕووه‌ک ده‌ناسرێت کاریگه‌ره بۆ گوڵگرتن و په‌رین و پیتێن و زۆر به‌رگه‌گرتن و زوو پێگه‌یشتن و به هۆکارى دروستى ڕووه‌ک داده‌ندرێت ، به‌رپرسه له پێکهاتنى پرۆتینى زیندووى ڕووه‌ک و گاریگه‌ریشه له درووستبوونى په‌رده‌ى خانه و خانه‌ش به‌بێ فسفۆر ناژیت و دابه‌ش نابێت .
ڕێژه‌ى فسفۆر له خاکدا له نێوان ( ٠،١ - ٠،٢) % یه و ڕووه‌ک فسفۆر به شێوه‌ى (H2PO4 و HPO4 ) وه‌رده‌گرێت .
نیشانه‌کانى که‌مى توخمى فسفۆر له ڕووه‌کدا :
١. گه‌شه‌کردن که‌م ده‌کاته‌وه
٢. کورته باڵا بوونى ڕووه‌که‌کان به‌هۆى کۆبونه‌وه‌ى کلۆرۆفیل و که‌مى گه‌شه‌کردن
٣. گه‌ڵاکان ڕه‌گیان سه‌وزى تاریک ده‌بێت به‌تایبه‌تى له ڕووى ژێره‌وه‌ى گه‌لاکان
٤. که‌مى گوڵ کردنى ڕووه‌ک
٥. له‌سه‌ره‌تادا نیشانه‌کان له‌سه‌ر گه‌ڵا کۆنه‌کان به‌ده‌رده‌که‌ون
٣. پۆتاسیۆم (K)
هێما کیمیاییه‌که‌ى (K) یه و هانده‌رى کردارى ڕۆشنه پێکهاتن و هه‌ناسه‌دانه و ڕۆلى هه‌یه له درووستبوونى شانه‌کانى ڕووه‌ک و بوونى پۆتاسیۆم بۆ گواستنه‌وه‌ى شه‌کره‌کان و کردنه‌وه و داخستنه‌وه‌ى ده‌میله‌کان و گه‌شه‌ى ڕه‌گه‌کان پێویسته .
رێژه‌ى پۆتاسیۆم له خاکدا ( ١٠ % یان زیاتره ) .
نیشانه‌کانى که‌مى توخمى پۆتاسیۆم له ڕووه‌کدا :
١. که‌م گه‌شه‌کردن
٢. بێ هێزى قه‌دى ڕووه‌ک
٣. لاوازى به‌رهه‌م و دانه‌وێله
٤. زه‌رد هه‌لگه‌ڕانى گه‌لاکان و ده‌رکه‌وتنى په‌ڵه له‌سه‌ر گه‌لاکان
٥. هه‌لکروزانى لێوارى گه‌ڵاکان
٦. سه‌ره‌تا له گه‌لا کۆنه‌کان نیشانه‌کان ده‌رده‌که‌وێت.
ئامادەکردنی:
ڕابەری کشتوکاڵی
ئاسۆ مەولود
بۆچوون: