توو، تفی ، توت Morus alba
داری توو درەختێکە لەڕەگەزی درەختە گوڵدارەکان ، واتە گوڵ دەرئەدەن و دواتر دەیکات بە بەر ، نزیکەی (10- 16 ) جۆر توو هەیە لە سەرانسەری جیهان ، داری توو بەردار و بێ بەرە (زڕ) ، دارتووی زڕ نێرە تەنیا گوڵ دەرئەکات (ڕێسە) و نایکات بەتوو، بەڵام داری بەردار مێ یە و گوڵ (ڕێسە) کەی دەکات بە بەر واتە (توو) پاش ئەوەی بەهۆی باوە پیتێن ڕوو ئەدات لە نیوان گوڵی نێرە و مێەدا. دوای گوڵ بەرەکەی دەبێت بە کۆڵنجە کە ڕەنگی سەوزە دواتر کە پێ دەگات ڕەنگی سپی دەبی ، کاتێ کە جۆری تووە کە سپی بێت ، بەڵام لەجۆرەکانی تر ڕەنگی سور یان ڕەش دەبێت ، داری توو خۆرسک یان بەدەستی مرۆڤ سەوز دەبێت (بە تۆو یان بەقەڵەم) ، بەرگەی پلەی گەرمی زۆر بەرز و نزم دەگرێت.
داری توو بە گەنجی خێرا گەشەدەکات و تا (10-25) مەتر باڵا دەکات ، دواتر گەشەی لەسەر خۆ دەبێت ، ئێستاس هەندێ جۆری توو لێرەدا ناو دەهێنین کە لەسەرانسەری جیهان دا هەیە ، ئەوەی شارەزایان لەسەری ڕێک کەوتوون نزیکەی 16 جۆرن ، وەچەندین جۆری نوێش بەهۆی موتوربەوە وە دەس هاتوون ، ناولێنانیان بەپێ ناوچەکان دەگۆرێ لەلایەن خەڵکەوە ، هەموو جۆرەکانیان لە سەرانسەری جیهان بڵا و بونەتەوە و ڕواون .
داری توو بە شێوەی تۆو دەچێنرێ و دواتر سەوز دەبێت و ئینجا دەگوازرێتەوە پاش یەک ساڵ یان زیاتر، موتربە دەکرێت بە جۆرە توویەک کە دڵخوازی خۆمان بێت.
بەشێوەیەکی گشتی داری توو دەکرێ بەدوو بەشەوە لەسەر بناغەی ڕەنگی بەر، دارتووی سپی و دار تووی خاڵۆلە (سوور، ڕەش) ، داری تووی سپی گەورەتر و باڵا بەرزترە لە دارتووی سور وڕەش(خاڵۆلە).
بڕینی لق و پۆپی زیادەی داری توو لە پایزان دەبێت،کە بەکار دێت بۆ جۆرەها پێدواستی ژیان،داری توو دارێکی زۆر بەهێزو جیڕە ،ڕەنگی قاوەیی و مەیلەو زەردێکی کاڵە.
وەک وتمان جۆرەکانی بەری توو زۆرن لێرەدا ناوی هەندێکیان دەنوسین:
١- تووی سپی White Mulberry
بومی ڕۆژهەلاتی کەرتی ئاسیایە ، ئەم تووە چەندین جۆری هەیە کە لەشێوە و تام وچێژدا جیاوازیان هەیە ، هەروەها درەختەکەشیان جیاوازە لە قەد و گەڵا و بەرەکەی ، لەکوردستان جۆر گەلێک هەیە بەپێ ناوچەکان ناویان لێ نراوە ، تووی ناوکدار هەیە و بێ ناوک هەیە ، تووی بێ ناوک لە ناوچەی هەورامان هەیە (تفە بێ پێشی) .
٢- تووی ئوسترالی یان چینی کە تایبەتە بە باشوری ڕۆژهەلاتی کەرتی ئاسیا.
٣- تووی مەکسیک.
٤- تووی ئەمریکی.
٥- تووی ئەفریکی.
٦- تووی تەکساس - مەکسیک/ئەمریکی.
٧- تووە سوورە یان تووی ڕەش Black Mulberry یان شاتوو ، Morus Nigra ، Black berry بومی باشوری ڕۆژئاوای کەرتی ئاسیایە .
٨- تووە سوورەی ئەمریکی Red Mulberry یان Morus Rubra بومی ڕۆژهەلاتی کەرتی ئەمریکای باکورە ، ئەم تووە لەم چەند ساڵەی ڕابردوودا هاتۆتە هەرێمی کوردستان پێی دەڵێن تووە سوورەی ئەمریکی ، زوو دەڕوێ و بەردەگرێ و تووەکانی سورە پاشان ڕەش دەبێ ، لقەکانی شۆڕ دەبنەوە و باڵای بەرز نابێتەوە بەرهەمێکی زۆر دەگرێ.
بەخێوکردنی کرمی ئاوریشم:
گەڵای داری توو بەتایبەت تووی سپی سەرچاوەی سەرەکی خۆراکی کرمی ئاوریشمە ، بۆ مەبەستی دروست کردنی ئاوریشمە لەجیهاندا ، هەندێ جۆری تری کرم و پەپولەی هەیە کە گەڵای توو دەخۆن . تا ئیستا زانیاریم نیە ئایا لە کوردستان کرمی ئاوریشم بەرهەم هاتوە یان نا؟ لەکاتێکدا هەلو مەرجی لەبار و دار تووی زۆ رو زەبەند هەیە ، بەخێوکردنی سەرمایەیەکی زۆر خەرج ناکرێ ، بۆیە دەبوو بیرێک لەوە بکرێتەوە لەلایەن لایەنی پەیوەندی دارەوە.
ڕەنگی توو:
هۆکاری ڕەنگاو ڕەنگی توو دەگەرێتەوە بۆ بوونی مادەی (ئەنپۆسیانین Anthocyanin ) ماددەی ئەنپۆسیانین بەرپرسە لە پێدانی ڕەنگ بەهەموو میوە تازە پێ گەیشتووەکان (پرتەقاڵی ، سوور، پەمەیی ، ڕەش ، شین ..هتد) کە بەئاسانی لەناو ئاودا دەتوێتەوە دەتوانین جیای بکەینەوە، بەتایبەت ئیستا تامو بۆن و ڕەنگی میوەکان داواکاری زۆری لەسەرە لە دروستکرنی خۆراکدا ، بەشیوەیەکی ئاسان جیا دەکرێتەوە تێکەڵ بە جۆرەها خۆراک دەکرێت و تامو ڕەنگی دەگرێت.
دەرکەوتوە کە جیاکردنەوەی ئەنپۆسیانین لە توو بۆ ڕەنگکردنی خۆراک تام و بۆن و پێکهاتەی ئەسڵی تووەکە ناگۆرێ و کاریگەری خراپی لەسەرنابێت ، پلەی گەرمی یارمەتی دەرە بۆ زیاتر بوونی ماددەی ئەنپۆسیانین ، واتە ناوچە ئیستوائیەکان گونجاو ترن بۆ توو، نەک شوێنی زۆر سارد.
پێکهاتەی کیمیایی –خۆراکی توو:
توو دەوڵەمەندە بە ماددەی دژە ئۆکسان ، هەروەها تووی وشک ڕێژەیەکی باش لە ڕیشاڵی تیدایە ٪20 ، لەناو توودا ترشی میوە Fruit Acid هەیە وەک (ترشی مالک و ترشی لیمۆن ، سوکەرۆز، ترشی ئەسکۆرپیک ، پێکتین، فلافۆنیدات ، و چەندین پرۆتین و ماددەی چەوری ، هەروەها کانزاکانی کالسیۆم ، مس ، ئاسن ، کۆباڵت ، گۆگرد و فسفۆڕ و مەنگەنیز وکلۆر و پۆتاسیۆم هەروەها ڤیتامین A،C)
ماددەی تانین و فلۆنیدین و سیانیدین دژی دروست بونی خانەی شێرپەنجەن. گەڵای توو ماددەی فلۆنیداتی تێدایە و ڕۆتیین گرنگترین پێکهاتەیەتی.
بەکار هێنانی پزیشکی توو لە کۆندا:
جاران توو لەگەلێ بواری پزیشکیدا بەکار هاتووە لەشێوەی شەربەت بۆ چارەسەری بەلهارزیا ، چارەسەری سوتانەوەی گەدە و ڕیخۆڵەکان ، کۆکە ڕەشە و قورگ ئێشە.
بەکار هێنانی لە زانستی پزیشکی نوێ دا:
لەبەرئەوەی سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندی کانزاکانە وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێداوە ، خواردنی توو ووزەیەکی باش ئەدات بە لەش ، بۆیە سودی هەیە بۆ:
- چارەسەر کردنی کەم خوێنی ، گرفت و نەخۆشیەکانی دەم و پووک.
- پلەی گەرمی لەش دائەبەزێنێ لەکاتی نەخۆشیە ڤایرۆسیەکاندا.
- شەربەتی توو تینویەتی دەشکێنێ و لەگەڵ جۆرەها دەرمان و شروب تێکەڵ دەکرێ بۆ خۆش کردنی تام و چێژ و ڕەنگ و بۆن.
- هاڕاوەی ڕەگی توو بەشێوەی چا بخورێتەوە کاریگەری هەیە لە دەرکردنی کرمەکان لە ناو ڕیخۆڵەدا .
- کاریگەری ئەرێنی هەیە بۆ سەر زیادکردنی هۆرمۆنی نێرینە ، واتە بۆ حاڵەتی لاوازی سێکس سوودمەندە.
- ڕێژەی شەکر لە خوێندا کەم دەکاتەوە بەهۆی بوونی ڕیژەیەکی باش لە ڕیشاڵ ، بۆیە بەسوودە بۆ چارەسەری نەخۆشی شەکرە.
- بۆ چارەسەری نەخۆشی جگەر.
- بۆچارەسەری کۆکە و سورێژە ، سوودمەندە بۆ کەم کرنەوەی شێرپەنجەی سیەکان.
- شەربەتی توو خاسیەتی دژە گەشەی خانەی شێرپەنجەی هەیە.
- لێدانی دڵ و سوڕی خوێن ڕێک دەخات و کۆلستروڵ کەم دەکاتەوە.
- وەک میزئاوەر بەکاردێ و سوودی هەیە بۆ دەرکردنی بەردی گورچیلە.
- بۆ کەمکردنەوەی ئازاری ڕۆماتیزم.
- ئێش و ئازاری سوڕی مانگانە کەم دەکاتەوە.
نمونەی هەندێ لە بەکار هێنانی توو:
١- بۆ چارەسەری هەندێ نەخۆشی ڤایرۆسی وکۆکە و سورێژە ، بەشێوەی غەرغەرە ، یان خواردنەوەی شەربەتی توو ڕۆژی سێ جار( تووی وشک دەکرێتە ئاوی گەرم و ئاوەکەی دەخورێتەوە....تووی تەڕ دەگوشرێ و ئاوەکەی دەخورێتەوە).
٢- ڕەگی توو دەکوڵێنرێ و بە دڵی خاڵی پیش نان خواردن دەخورێ بۆ دەرکردنی کرمی ڕیخۆڵە و کۆئەندامی هەرس.
٣- گەڵا و گوڵ ی توو دەکوڵینرێ و ئاوەکەی دەخورێ وەک پاکژکەروەیەک بۆ ناو دەم و کۆ ئەندامی هەرس بۆچارەسەری گرفتەکانی .
٤- خواردنی تووی تەڕ یان شەربەتی تووی تەڕ بۆچارەسەری لاوازی سێکس و نەخۆشی شەکرە ، ڕۆژانە سێ جار.
٥- تووی تەڕ دەکوترێ و دەگیرێتە دەموچا و لەشێوەی ماسک بۆ ماوەی 20-30 خولەک ، سێ ڕۆژ جارێک ، دواتر بەئاوی شلەتێن دەشۆرێ ، بۆ چارەسەری زیپکە و نەرمو سافکردنی پێستی دەمو چاو بەسوودە.
٦- لەهەمووی باوتر ئاوی توو بۆ ماوەی چل رۆژ بەیانیان دەخورێتەوە بۆ نەخۆشیەکانی گەدە و ڕیخۆلە.
تووی هەورامان:
لەهەورامان جۆرەها داری توو هەبووە بەرەکانیشیان جیاواز بووە تامی تووەکانیش جیاوازە ئەوانەی من ناوم بیستوون لێردە دەیان نوسم:
(تووی بێ پێشە (بێ ناوک) کە بەناوبانگترین و مەرغوب ترین تووە بۆ خواردن بەکار هاتووە بە تەڕی و بەوشکی تامی تایبەتی خۆی هەیە قەبارەی لەهەموو تووەکان گەورەترە ، تووی تارانی ، تووە ئەسفەهانی ، هەروەها لەم دوایەدا جۆرەتویەک بەموتربە پەیدا بوو کەڕەنگی سپی و قەبارە گەورە بوو لەکاتی گەیین دا ڕەنگی مەیلە و مۆری کاڵ دەبوو، هەروەها چەندین جۆری تر تووی سپی هەیە کە لەهەر ناوچەیەک جۆرە ناوێکی هەیە) .
لەهەورامان تووە سوورە یان تووە ڕوەنینە (شاتوو Morus Nigra) کە ئەویش زۆر بەناوبانگە ، ئاو وهەوای فێنک و ئاوی زۆری پێوستە ، سەرەتا کۆڵنجەکانی سەوزە پاشان سوور دەبێت و دواتر ڕەشی مەیلە و سوور دەبێ کە پێ دەگات ، تام و چێژی تایبەتی خۆی هەیە ترش و شیرینە ، دار و گەڵای ئەم تووە جیاوازە لە تووی سپی ، باڵای تا 9 مەترە کەمتر بەرز دەبێتەوە و گەڵاکانی ئەستورو پڕن.
تووە خاڵۆلە :
دارەکەی وەک داری تووی سپیە ، بەڵام بەرەکەی سەرەتا سپیە وەختێ دەگات مەیلە و سوورو ڕەش دەگۆرێ ، ئەویش تام و چێژی تایبەتی خۆی هەیە.
لەهەورامان باخی تایبەت بەداری توو هەیە واتە کاتی ڕنینی بەرەکەیان ژێری دارەکان پاک دەکرێتەوە و دەکرێ بەساناڵە ، ئیتر تووەکان پاش گەیشتنیان دەکەوتنە سەر زەوی و وردە وردە زەرد پاشان وشک دەکرێن لە شوێنێکی تر هەڵ دەخرێن. دواتر ڕەوانەی بازار دەکرێن ، پاش هەڵگرتنی بەشی پێوستی خۆراکی خاوەنەکانیان.
بەڵام بەداخەوە لەدوای راگوێزانی زۆرەملێی سالی 1978 زۆربەی باخە تووەکانی هەورامان لە هەرێمی باشوری کوردستان ووشک بوون ، لەئێستادا بەرهەمی توو زۆر کەمی کردووە بۆیە بەناچاری لە هەورامانی ڕۆژهەلات دەهێنرێ.
ناوچەی هەورامان سەرەرای دەوڵەمەند بوونی بەچەندین داری بەردارو بەسوود و جۆرەها میوەی سوود بەخش ، کە داری توو یەکێکە لەوانە و بەدریژایی مێژوو داری توو بە شێوەیەکی سەرەکی گرنگی پێدراوە و ڕوێنراوە لەناو باخەکاندا چونکە سوودگەلێکی زۆریان لێ بینیوە لە هەموو بوارەکانی ژیاندا کەلێرەدا باسیان دەکەین:
١- سێبەری داری توو سێبەرێکی کەڕەو بۆ کاتی پشودان و خۆ پاراستن لەگەرما لەزۆر شوێن رواندویانە .
٢- بەری داری توو:
توو لە زۆر بواردا بەکار هاتووە چ وەک خۆراک چ وەک دەرمان بۆ چارەسەری جۆرەها نەخۆشی کە لەسەرەوە ئاماژەیان پێ کراوە ، لێرەدا باس لە توو دەکەین کە وەک خواردن بەکار هاتووە لەجیاتی نان ، تام و چێژی خۆی هەیە وەک ژەمێکی سووک خوراوە ، توو زۆر دەوڵەمەندە بە کانزا و ڤیتامین و جۆرەها پرۆتین بۆیە جێگای قووتی گرتووە لەکاتی برسێتی .دەگێڕنەوە لەکاتی ڕوودانی برسێتی لەدوای جەنگی یەکەمی جیهان هەورامان ئەو گرفتەی نەبووە چونکە هاوشانی توو کە وەک قوت ئەژمار کراوە چەندین جۆری تری میوەی هەبووە و خۆیان پاراستووە لەبرسێتی و توانیویانە بەهەزاران خەڵکی برسی کە لە ناوچەکانی تووە پەنایان هێناوە ڕزگار بکەن.
توو لەگەڵ قەزوان کوتراوە (کوتە) و خواردنێکی شیرین و چەوری لێ دروست بووە کە بەهای خۆراکی زۆر بەرز بووە .
٣- دۆشاوی توو بۆ خواردن و تێکەڵ کردنی لەگەڵ ڕۆنی خۆماڵی دا زۆر بەتام و چێژە و بەهای خۆراکی زۆر بەرزی هەیە ،
چۆنیەتی دروست کردنی دۆشاوی توو:
چۆنیەتی دروست کردنی دۆشاوی توو:
پاش ووشک بوونی تووەکان قازانێکی گەورە پڕ لەتوو لەگەڵ ئاو دەخەینە سەرئاگر تا جوان گەرم ببێ و بکولێ ، ئینجا بەهۆی نانە شانەوە ئاوی تووەکان دەپالێوین و دەیکەینە قابلەمەیەکی گەورەوە ، دوبارە ئاوی تر دەکەینەوە ناو تووەکان بۆ جاری دووەم گەرمیان دەکەین و هەم دیسان دوای کوڵان جارێکی تر ئاوەکەیان دەپالێوین ، دواتر هەردوو ئاوەکە پێکەوە دەخرینە سەرئاگر تا دەکولێ و بەردەوام کەوچکی تێ رائەدەین تا جوان خەس دەبێتەوە و ڕەنگی دەگۆرێ بۆ ڕەنگێکی ڕەش ئیتر تامی دەکەین و بەوجۆرە دەزانین کە دۆشاوەکە پێ گەیوە و دروست بوە ،لەسەرئاگر دای ئەگرین تا سارد دەبێتەوە و پاشان هەڵ دەگیرێ لە شوێنی فێنک و لە دەفری تایبەتدا) .
٤- توو لەگەڵ ماستاو و دۆ خوراوە و تام چێژی تایبەتی هەبووە ، کراوە بەشەربەت و لەگەڵ کێک و جۆرەها هەویر تێکەڵ کراوە بۆ خواردن ، شان بەشانی خواردنی توو لەلایەن مرۆڤەوە ، هاوکات بەشی ئاژەلەکانیان لێ داوە تاکو بیخۆن و لە سەرمای زستان بیان پارێزی بەتایبەت ولاخی بەرزە ( ئەسپ و هێستر وگوێ درێژ) و کاروبارەکانیان پێ جێ بەجێ بکەن .
٥- داری توو لەبواری بیناسازی و ماڵداری بەکار هاتوە لەهەورامان ، لەبەرئەوەی دارتوو دارێکی زۆر جیڕو بەهێزە و ڕەنگێکی سەرنج راکێشی هەیە (قاوەیی زەردباو) ، زەمانی زوو نەک ئێستا داری توو بۆ ڕاگرتنی دیواری خانوو بالەخانەکان وەک پردێکی ئاسن بە درێژی دومەتر یان زیاتر یان کەمتر دا ئەنرا لە چینی دیوارەکاندا ، تا یەکگرتوویی چینی دیوارەکان بپارێزێ چونکە لەو زەمانەدا دیواری بەرد بە وشکە کەلەک دەنرا هیچ گەچ و چیمەنتۆ بەکار نەدەهات چونکە نەبوو ، پێ دەوترا (دیمەک) ، هەروەها چەندین پێوستی ناوماڵ و گوزەرانیان پێ دروست کردووە وەک (کورسی ، سەندەڵی ، قەنەفە، پنە ، کۆتەی قەساب ، کۆتەی پەیکەنەی کڵاش ، جۆرەها سندوق ، دەرگا و پەنجەرە ، دیمەکی سەر دەرگاو پەنجەرە ، مێز.....هتد ).
٦- گەڵای داری توو وەک سەرچاوەیەکی لەوەڕو خواردن بەکار هاتووە بۆ ئەو ئاژەڵانەی کە لەناو باخەکاندا دابەستە کراون بەتایبەت لە پایزدا.
جۆرەکانی تری توو:
تووە فەرنەگی Strawberry ، ناوە زانستیەکەیان Fragaria ئەمانە لەشێوەی گیادان و درەخت نین نزیکەی (20) جۆر دەبن بەهۆی جیاوازی کرۆمۆسۆمەکانیانەوە ، لەناو خەڵکدا پیان دەوترێ (شلیک ، فراولە ، تووە فەرەنگی) شارەزایان دەڵێن ئەمە تووی راستەقینە نین ، لەزەوی دا بڵاو دەبنەوە لاسکەکەیان دەچەقێ لەزەوی و ڕەگی نوێ دائەکوتێ و بەوشێوە پانتایەکی فراوان داگیر دەکات ، گولێکی سپی دەرئەکات و پاشان دەبێت بە توو سەرەتا ڕەنگی سەوزە و ئینجا پەمەیی کاڵ دواتر بەتەوای پێ دەگات و رەنگەکەی سوور دەبێت.
ئێستا لەکوردستان لەلایەن بەڕێز شێخ جەمالی کربچنەوە بەهۆی موتربەوە توانیویەتی جۆرەها تووی ڕەنگاو ڕەنگ وە بەر بهێنێ ( سەوز ، ڕەش ، سپی ، زەرد ، شین)
توتڕک ، توودڕک ، تووڕک Raspberry
درەختچەی توڕک جۆرە توویەکە لە کوردستان بەشێوەی خۆرسک لە ناو باخ و چەم و قەراخ جۆگاکان دەڕوێ گەڵاو قەدەکانی پڕن لەدرک ، زۆر حەزی لەئاوە ، بەشێوەی کۆمەڵ و چڕو پڕ دەڕوێ هەندێ جار لەشێوەی پەرژین بەدرێژایی بەزەویدا پان وبڵاو دەبێتەوە واتە ڕەگەکانی وەچی نوێ لێ ئەدەن و گەشە دەکەن ، گوڵ دەکات بەشێوەی هێشویی ڕەنگی سپی و مەیلە ومۆری کاڵە ، لەکوردستان تەنیا یەک جۆر تووڕک هەیە و زۆربەمان بینیومانە. بەداری تووڕک دەوترێ ( شێخەڵ) لەناوچەی هەورامان ، واتە دڕک و داڵی زیادەی ناو باخ کە پانتایی فراوان لە ناو باخەکان داگیر دەکات و دەبێتە هۆی ئاستەنگی هاتووچۆو زیان گەیاندن بە دارەکانی تر.
بەلام لە سەرانسەری جیهان چەندین جۆری تر هەیە و ڕەنگی سورو سپی و ڕەشی مەیلە وشینی هەیە (Blue Raspberry ) تام و چێژی بەپێ ڕەنگەکان جیاوازە ، بۆ مرەبا و خۆشا و خواردن و بواری پزیشکی سوودی هەیە و دڕکی گەڵا و قەدەکانیان کەمترە لەمانەی کوردستان.
گۆڵدن بێری یان تووی زەرد Goldenberry
ئەم تووە لە م چەند ساڵەی دوای دا لە بازاڕەکان پەیدا بوو بە ووشک کراوەیی لە سوپەر مارکێتەکان دەفرۆشرا تامی مەیلە و ترشە ڕەنگی زەردێکی مەیلە و پرتەقاڵیە ، ئەم تووە هاوردە کراو بوو، بەڵام دوایی دەرکەوت کە ئەم جۆرە توە لە زۆرێک لەشوێنەکانی کوردستان هەیە و بەشێوەی خۆرسک دەڕوێ لە شوێنە ئاودارو زەویە شێدارەکان ، لە لەشارەزوور زۆر و زەبەندە تەنانەت ئاژەڵێش نایخوات ، گیایەکە نزیکەی 20-50 سم بەرزدەبێتەوە و بەری وردی بچووک بە قەد دەنکە نۆکێک دەگرێ سەرەتا سەوزە دواتر زەردو پرتەقالێ دەبێ ، لە ناو باخەکانی هەورامانیش ئەم جۆرە تووە زۆرو زەبەندە ، پێی دەلێن (تەماتە جنانە) ، کەس توخنی نەکەوتووە و بە گیایەکی ژەهراویان زانیوە ، بینیمان لە هەندێ ناوچەی کوردستان لە خانووی پلاستیکی دا ئەم تووەیانە بەرهەم هێنا بۆ سوود وەرگرتن لەبواری پزیشکیدا.
تووی شین یان کەوە توو Blueberry
ئەم جۆرە تووە بومی وڵاتی ئەمریکا ی باکورە ، دارەکەی نزیکەی تا 4 مەتر بەرز دەبێتەوە ، لەئەوروپاش ڕوێنراوە بۆ مەبەستی بازرگانی پێوە کردن. ئەم جۆرە تووە سیفەت و سودەکانی وەک پێشتر باسمان کردوە وایە، گوڵی ئەم درەختە شێوەی زەنگە سپی و پەمەیی کاڵە دواتر دەیکات بەتوو سەرەتا سەوزە پاشان مەیلە و پەمەیی و ئینجا شین دەبێت و تەمێکی سپی دای دەپۆشی ، شێوەی لە گۆیژ دەچێ ، بەهاوین پێ دەگات و تامی شیرینە هیچ ناوکێکی تێدا نیە کە شایەنی وتن بێ تەنیا وەک توو چەند ناوکێکی وردی بچوکی تێدایە .
لەزۆرێک لەوڵاتانی تری دونیا بەشێوەی خۆرسک سەوز بووە و پێ دەوترێ ( ترێی کەژی) ، یان ڕوێنراوە لەوڵاتانی ئەفریکا و ئوسترالیا و ئەوروپا ، بۆخواردن و خۆشا و و مرەبا بەکار دێت.
ئامادە کردنی :
د.ناجح گوڵپی 20/7/2015
n.gulpy@gmail.com
بۆچوون: