بەوەرز (مشکە خۆرە) Weasel

ناوی کوردی:-      بەوەرز (مشکە خۆرە) 
ناوی ئینگلیزی:-          Weasel

ناوی زانستی :-     mustela nivalis
ناوی فارسی:-               (راسو)
ناوی عەرەبی عەرەبی:-  (ابن العرس)

 بەوەرز (مشکە خۆرە) گیانەوەرێکی بچوکی شیردەر و گۆشت خۆرە لاشەیەکی درێژکۆلە و دەست و پێ بچوکە ، چڕنووکی هەیە و توانای هەڵ بەزین و دابەزینی بۆ سەردرەخت و شوێنە بەرزەکان هەیە ، ملی درێژکۆلە و دەمی بەرز و پڕ مووە (سمێڵ) ،
جۆرەکانی بەوەرز (١٢-٤٥) سم درێژن.  گوێی کورت و خڕ و کەوانەیە ، ڕەنگی مووی پشتی قاوەیی سورباوە ، ژێر مل و سکی سپیە، هەندێکیان خۆڵە مێشییە ، کلکی توکنە و لەکلکی سمۆرە بچوکترو کورت ترە  و کۆتاییەکەی ڕەشە ، فەروی هەندێکیان بەزستانان بەتەواوی سپی دەبێت بەتایبەت ئەو جۆرانەی کە لە شوێنە کوێستان و بەفراوییەکان دەژین ، (ڕەنگەکان بەپێ شوێن و ژینگە گۆڕانکاری بەسەر دێت) واتە ئەوەی سەرەوە سیفەتی بەوەرزی کوردستانە  بۆیە ڕەنگەکان لەوڵاتانی تر جیاوازن.

بەوەرز لەخێزانی موستیلایە کە چەندین جۆرن بە پێی پۆلێنکردنی شارەزایانی بواری گیانەوەر نزیکەی (٥٧) جۆر هەیە لەسەر زەوی (سمۆرە و بۆنکە  و چالەکە و تا سەگڵاویش) دەگرێتەوە،  بەوەرز لەهەمویان بچوکترە ، کەسیفەتەکانیم لەسەرەوە باس کردووە  ، هەشیانە  گەوەرەیە نزیکەی یەک مەتر درێژە و نزیکەی ٢٠ کگم قورسە ، لەزۆربەی وڵاتانی جیهان هەیە ، ئاسیا ، ئەوروپا ، ئەمریکای باکور، باکوری ئەفریکا ، هەروەها  لەکوردستان هەیە ، تەنیا  لە  ئوسترالیا و تەوەری باشور دا نییە.

بەوەرز بە گیانەوەرێکی ڕاوچی دێتە ئەژمار واتە ڕاوی نێچیرەکانی دەکات ، مشک ، کەروێشک ، مار، مارمێلکە و باڵندەکان راو دەکات ، هەروەها  هێڵکەی باڵندە و مریشک و سیسرگ و کولە دەخوات ، لەهەندێ شوێنی باشوری ئێران مشکی خورمایی پێ دەڵێن.

ژیانی بەوەرز ئاسایی نزیک گوند و گوزەرانی خەڵک و کێڵگە کان دەژی ، لە ناو کون و کەڵکە بەرد  هێلانەی خۆی دەکات ، هەر بۆیە راوی مریشک و کەڵەشێرو جوجکە و باڵندە ماڵییەکانی تریش دەکات ، من بەچاوی خۆم لە گوندەکەی خۆمان بینیومە کەچۆن جوجکەی مریشکی مل شکاندوە و خوێنەکەی مژیوە، واتە بەوەرز بە گازگرتن لەژێر کەلەی سەر یان جومجمەی نێچیرکەی و ملی دەشکێنێت و خوێنەکەی دەخوات ، ئەم گیانەوەرە ڕاوچییە  بەدرێژایی شە و ڕۆژ چالاکە ، توانای بۆنکردنی بەهێزە و بەوشێوە نێچیرەکانی دەدۆزێتەوە ،هەروەها هەستی بینین و بیستنیشی بەهێزە ، بەوەرز  ماڵی دەکرێ  وەک سمۆرە.

زاوزێی بەوەرز  لە وەرزی گەرمادا ڕوو ئەدات ،  دوو جار سک و زا دەکات ، ماوەی ئاوسی  ٣٥ ڕۆژە  (٣-١٠) بەچکەی  دەبێت، بەچکەکانی سەرەتا کوێرن و دوای سێ هەفتە  چاویان دەکەنەوە (چاویان ئەترەکێ) ، تا تەمەنی سێ مانگی بەشوێن دایکیانەوە دەبن و دایکی بەخێویان دەکات ، دواتر وردە وردە لەدایکیان جیا دەبنەوە خۆیان فێری خواردن و ژیان دەبن ، لەیەک ساڵیدا باڵق دەبن ، بەوەرزی کەژی تەمەنیان کورتترە لەچاو ئەوانەی کە ماڵی دەکرێن  کە نزیک دەساڵ دەژین.

مرۆڤ و هەڵۆ کان مێمڵ و دوژمنی بەوەرزن زۆر لێان دەترسێ بۆیە لەکاتی هێرش دا بۆ سەری بۆنێکی ناخۆش بەرئەداتەوە  وەک پەرچەکردار و بەرگری لەخۆی ، چونکە چەندین گلاند (ڕژێن) لەبن کلکی زۆربەی گیانەوەرەکانی ئەم خیزانە  وەک سمۆرە و بەوەرز ..هتد ، شارەزایان دەلێن بۆنە  ناخۆشەکە دەبێتە هۆی کوێر بوونی کاتی  هێرش بەرەکان ، بەو جۆرە خۆی قوتار دەکات.

فەروو ی خێزانی موستیلا  لە دێرزەمانەوە  لەلای خەڵکی سەر زەوی  جیگای سەرنج بووە بۆیە راویان کردووە تا سوودی لێ ببینن بەتایبەت  سمۆرە و  سەگڵاو (سمۆرەی دەریا) جۆرەکانی تریان .

لەبەهاری ئەمساڵ دا بەرێکەوت وێنەی بەوەرزێک گیراوە  بەکامێرای مارتن لی مەی کە  سواری پشتی باڵندەیەکی دار کونکەرە بووە ، لە باخچەیەکی وڵاتی بەریتانیا ، بەڵام دوای فرین بۆ ماوەی ٢٥ مەتر باڵندەکە نیشتۆتەوە  پاشان چون بۆ تەماشای شوێنی نیشتنەوەکە  بینییان دارکونکەرەکە هەڵفریە سەر دارەکان و بەوەرزەکەش لەنیو گیاکەدا خۆی بزر کرد ، ئەم وێنەیە بۆتە جێگەی سەرسوڕمانی ئەوکەسانەی کەبینیویانە  کە تائیستا زیاتر لە ملیۆنیک بینەری هەبووە.

وێنەگر ( مارتن لی مەی ، تەمەن ٥٢ ساڵ)

بە ڤیدیۆ قسەکردنی وێنەگر مارتن لی مەی لەسەر ئەو وێنەیەی کە گرتویەتی:

ڤیدیۆی دێکۆمینتاری لەسەر ژیانی بەوەرز لە کەناڵی ناشناڵ جیۆگرافیکەوە:

ئامادەکردنی:

د.ناجح گوڵپی
پزیشکی ڤێتەرنەری ڕاوێژکار

20/7/2015